De Heksenberg is het hoogste punt van de Brunssummerheide, aan de zijde van Heerlen en Brunssum. Dit natuurgebied wordt beheerd door Natuurmonumenten.
Hoewel de naam van deze berg doet denken aan oude vrouwen met zwarte katten die magische mengsels maakten met planten en kruiden uit de natuur, ligt de geschiedenis van deze berg toch een tikkeltje anders.
De Heksenberg en de Landgraaf
Met een hoogte van ongeveer 145 meter boven NAP steekt de Heksenberg duidelijk af tegen zijn omgeving, die een goede 40 meter lager ligt. De top is daarmee iets lager dan die van de steenberg van de Oranje-Nassau IV (ongeveer 152 meter boven NAP).
De bodem van de Brunssummerheide bestaat op deze plek uit schrale dekzanden en zilverzanden. Een belangrijke reden waarom dit gebied nooit ontgonnen is voor de landbouw.
Aan de oostzijde van de Heksenberg ligt de Landgraaf. Deze constructie van wallen en greppels is in de 15e eeuw aangelegd als grensversterking van het Land van Valkenburg. Dit gebied hoort in de 15e eeuw bij het hertogdom Brabant.
Aan de andere zijde van de grens lag de graafschap Heinsberg, die eind 15e eeuw onderdeel wordt van het hertogdom Jülich. Jülich en Brabant zijn in die tijd geduchte concurrenten van elkaar en altijd op zoek naar gebiedsuitbreiding.
De Brunssummerheide en Teverenerheide vormden in die tijd een woest en onherbergzaam bos- en heidegebied, waar ook de wolf nog aanwezig zal zijn geweest.
Dankzij archeologisch onderzoek weten we dat de Landgraaf in zijn functionele jaren uit een spitsvormige gracht bestaat, met een gemiddelde diepte van 2,2 meter en een breedte van 6,4 meter.
Met de verzette grond heeft men aan weerszijden van de greppel wallen aangelegd, waardoor de totale breedte zo’n 20 tot 22 meter bestrijkt. Bovenop de wallen zijn ondoordringbare hagen van doorndragende struiken aangeplant en ineengevlochten.
De functie van de Landgraaf
De Landgraaf had meerdere functies. Enerzijds vormde zij een hindernis voor vijandelijke legertroepen en rovende bendes, die op hun route noodgedwongen gebruik moesten maken van de bewaakte doorgangslocaties. De Heksenberg ligt naast de doorgaande weg van Maastricht over Ten Esschen naar Geilenkirchen en diende met name als uitkijkpunt in tijden van gevaar. Bovendien stond bovenop de berg een galg, om duidelijk te maken dat je in het Land van Valkenburg niet ongestraft je gang kon gaan.
De Landgraaf beschermde mens, vee en oogst tegen de wilde zwijnen en wolven. Maar bovenal was het een duidelijke en praktische scheiding tussen privébezit en gemeenschappelijke bos- en heidegronden, waarop inwoners van de omliggende dorpen hun vee konden laten grazen. Bovendien mochten zij hier plaggen steken, bomen kappen en strooisel rapen. Een vergelijkbare situatie bestond op de Graetheide tussen Stein en Geleen en de Meinweg bij Vlodrop.
Legende van de Hessenberg
Volgens een bekend volksverhaal zou het Germaanse volk ongeveer 2000 jaar geleden de Hessen opgetrokken zijn richting Heerlen. De Romeinen die hier gelegerd waren, gingen de Hessen tegemoet over de Schrieversheide richting de Brunssummerheide. Hier werden de Romeinen afgeslacht.
Na de slag werden hun lijken verbrand. De as werd verzameld, in urnen gestopt en vervolgens in een grafheuvel geplaatst. Dit zou de Hessenberg zijn geweest. In de volksmond werd deze naam veranderd in Heksenberg, verwijzend naar de beruchte vrouwen die de heksensabbat vierden
.
Wist je dat?
De Roode Beek zijn naam te danken heeft aan de slag tegen de Romeinen? Het bloed van de vele doden en gewonden van de veldslag zou namelijk in de beek zijn gestroomd en het water blijvend rood hebben gekleurd. Inmiddels weten we gelukkig beter. Het water is namelijk roestkleurig omdat de bodem en met name het grondwater plaatselijk veel ijzer bevat. Dit is overigens ongevaarlijk.
